Kennis over taal: Ten geleide

Samenvatting

Ten geleide van het themadeel. Over welke kennis over taal moeten leerlingen minimaal beschikken. Bij de beantwoording ervan is het zaak de samenhang tussen kennis over taal, taalvaardigheid en literatuur- of cultuuronderwijs in het oog te houden, of zelfs in het oog te krijgen. In welke opzichten hebben moedertaal- en vreemdetalenonderwijs gemeenschappelijke of aparte taken? Die vraag roept dit themanummer van LTM 103(2016)7 op.

In het eerste artikel in dit themanummer voegt Jimmy van Rijt een dimensie toe aan de gebruikelijke zinsontleding bij Nederlands. Hij benadrukt de centrale rol van het werkwoord in de zin en laat met behulp van het begrip valentie zien dat het werkwoord zinsdelen oproept die bepaalde rollen vervullen: agens en eventueel patiëns en/of recipiëns. Die corresponderen vaak met onderwerp, lijdend en/of meewerkend voorwerp, maar niet altijd: De leraar geeft de leerling een pen versus De leerling krijgt een pen. Dat werpt een ander, semantisch licht op de traditionele zinsdelen.

Bart van der Leeuw en Theun Meestringa analyseren welke taalkundige begrippen in het Referentiekader taal en in enkele veelgebruikte lesmethodes Nederlands opgevoerd worden. Ze constateren dat de nadruk op begrippen ten dienste van spelling en grammatica ligt en pleiten voor meer aandacht voor een breder scala van aspecten: in welke cultuur fungeert een gegeven tekst met een bepaald onderwerp, wat is de sociale context en het sociale doel, hoe is de tekst opgebouwd, welke zinnen en woorden zijn gekozen en waarom?

Taaljournalist Gaston Dorren heeft met vreemdetalenonderwijs geen andere ervaring dan als leerling. Hij is tweetalig opgegroeid en merkte op school dat hij daarbij veel kennis over talen opgedaan had. Veel, zo niet de meeste leerlingen hebben ervaringen met twee of meer talen, maar talendocenten doen daar weinig mee, vreest Dorren. Hij geeft voorbeelden van contrasten en overeenkomsten waar didactisch muziek in zit.

Erik Kwakernaak zet het thema in historisch perspectief. Het vreemdetalenonderwijs heeft geen algemeen aanvaarde en substantiële eigen kernen meer, zoals vroeger de grammatica en de literatuur. Als nieuwe, dubbele kern biedt zich kennis over talen en culturen aan. ‘Talen en culturen’ omdat taal en cultuur in elkaar overlopen, en omdat het om contrasten en overeenkomsten tussen meerdere talen en meerdere culturen gaat. Ter concretisering dient een lijst met mogelijke subdomeinen van kennis over talen en culturen.